Müslümanlıktaki adetlerden birisi her işe besmele ile başlamaktır.
Besmele “Bismilahirrahmanirrahim” sözünün adı veya kısa söylenişidir.
Besmele Kur’an-ı Kerim’in ilk ayetidir.
Besmelenin manası kısaca, “Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla” demektir.
Dini bakımdan çeşitli durumlara göre, besmele ile başlamanın gerekliliği değişik hükümler taşır. Mesela yemeğe başlarken besmele çekmek sünnettir. Kurban keserken “Bismillah” demek farzdır. Bir işe Allah’ın adıyla başlamanın hikmeti ve anlamı ne olabilir? Bu bir inanışın tezahürüdür. Gerek diliyle olsun, gerek gönlünden geçirerek olsun, Allah’ın adını anan, O’nu hatırlayan kimse, kendini bir inanç sisteminin içinde görüyor demektir.
Anlamını bilerek ve düşünerek Bismillahirrahmanirrahim diyen kimse şunu demek ister:
‘SANA MİNNETTARIM’
“Ya Rabbi, sen büyüksün, her şeyin yaratıcısı sensin, kainatın hakimi ve sahibisin.
Beni de var eden, yaşatan, hayatımı devam ettiren sensin. Beni bir taş, bir ağaç, bir hayvan olarak değil de, insan olarak yarattığın için; bana akıl, şuur, ruh ve gönül verdiğin için; bana kendi ruhundan üfleyip beni insan kıldığın için, kendini tanıma özelliğini bana lütfettiğin için sana minnettarım, şükürler olsun! Bu duygular içinde senin adını anarak, sana olan kulluğumu, yakınlığımı, beraberliğimi pekiştirmek istiyorum. Esasen sen hep bizimle berabersin, bize şah damarımızdan daha yakınsın; fakat ben, beşeriyet icabı bunu her zaman fark edemiyorum.
İşte adını anarak, işime senin isminle başlayarak aramızdaki iletişimi, yakınlığı, beraberliği vurgulamak, devam ettirmek istiyorum!” Bu duyguları ve düşünceleri bir hayli uzatmak mümkün. Kısacası besmeleyle başlamak, Allah’ın adını her vesileyle anmak; bir insanın Allah’a imanının, O’nu mabut kabul etmesinin ve O’nunla iletişim içinde olma gayretinin tabii bir sonucudur. Allah’ın adıyla işe başlayan, O’nun adını anan kimse, bunu mekanik olarak sadece dil alışkanlığı şeklinde değil de bilinçli bir halde yapmalıdır. Bu takdirde kendini her zaman O’nun huzurunda hissetmek ve ona göre davranmak olgunluğunu elde edebilir. Bu da dinde üstün bir seviye olan “ihsan derecesi”dir. Yani “Allah’ı görüyormuş gibi kulluk etmek”tir.
Bu seviye her türlü ahlak güzelliğini de içinde barındırır.
MEVLİD’DE BESMELE
Süleyman Çelebi’nin yazdığı Mevlid manzumesinin metinleri besmelenin önemini dile getirmekle başlar. Nağmeleri dinlerken Mevlidin sözleri üzerinde pek durmayız. Oysa onlar samimi bir mü’minin duygularını ifade ederler. Üstelik ta 15. yüzyıl başlarında sade bir Türkçe ile kaleme alınmıştır:
Allah adın zikredelim evvela Vacip oldur cümle işte her kula Süleyman Çelebi şairane bir hassasiyetle, her işte Allah adını anmanın gerekli olduğunu söyler ve bu takdirde Allah’ın işleri kolaylaştıracağını vurgular:
Allah adın her kim ol evvel ana Her işi asan ede Allah ona.