Türkü mektebi Türk’ün mektebi

Prof. Dr. Cemal Kurnaz memleket sevdalısı bir bilim adamıdır. İri yarı bünyesinin içinde hassas, rikkatli, duygulu, ince bir kalp taşır. Halkımıza ait her değer için olduğu gibi türkülerimize aşıktır. “Türkü Mektebi Türk’ün Mektebi” onun türkü yorumlarına ait yazılarından oluşuyor (Muhit kitap, 2021).
Cemal Kurnaz “Milletimizin kültür kodlarını içinde barındıran türküler, hem ezgisiyle hem de söyledikleriyle bugün de gönüllerimizi beslemeye devam ediyorlar” der ve Tanpınar’ın “Anadolu’nun romanını yazmak isteyenler ona türkülerden gitmeli” sözünü nakleder.

Nefes, deyiş, ilahi, nasihatname gibi türküleri dinlerken bunlardaki hikmetli söyleyişlere dikkat kesiliriz. Kul Himmet’in deyişi belli tarikat çevrelerinin dışına taşarak türküler dünyasında yer almayı başarmıştır:

“Söylersin de sen sözünden şaşmazsın / Haramını helalini seçmezsin / Tükenir kepeğin su da içmezsin / Akan çaylar senin olsa ne fayda.” “Kul Himmet Üstadım gelse otursa / Hakk’ın kelamını dile getirse / Dünya benim deyi zapta geçirse / Karun kadar malın olsa ne fayda.”

YALVARIRIM MEVLAYA
Bizim kültürümüzde yalvarmanın da bir üslubu vardır. Yaratıcıdan kendisi için bir şey istemek bencilliktir. Onun için, “Cümle Muhammet ümmetiyle birlikte, cümle ihtiyaç sahipleriyle birlikte” diyerek kendini içine katmak gerekir. Hasretlik çeken kadının, içi yanarak Allah’a yalvarırken bile, “Beni sevdiğime kavuştur” yerine, “Hasret kullarını kavuştur” diye dua etmesi bundandır:

“Gece gündüz yalvarırım Mevla’ya / Hasret kullarını kavuştur deyi.”

CAN VERMEK
Aşkın bedeli can vermektir. Aşık, canından çok sevmedikçe gerçekten sevmiş sayılmaz. O, sevgili için her şeyden geçmeyi göze almıştır. Bu husus, divan şiirinin ana konularındandır. Fuzuli’de, bunu anlatan çok sayıda söyleyiş vardır:

“Aşık oldur kim kılar canın feda cananına / Meyl-i canan etmesin her kim ki kıymaz canına.” Fuzuli’nin şu beyti çok tekrarlanır: “Yılda bir kurban keserler halk-ı alem lyd için / Dem-be-dem saat-be-saat men senin kurbanınam.” Şu türkü de Fuzuli gibi düşünür: “Yılda kurban bir olur / Her gün kurbanım sana.”

Türbelerde kurban kesme adetine işaret edilen türküde, aşığın canından daha değerli verecek malı olmadığı söylenir: “Ziyaret olmuşsun kurban istersin / Dahi malım yoktur candan ileri.”

GÜZELLERDEN İSTE
İnsanın içinin iyiliği yüzüne vurur derler. Şüphesiz ki, yüze vuran iyilik ve güzellik yoruma açıktır. Peygamberimiz, “İyiliği güzel yüzlülerden isteyiniz” buyurur. Türküler de bu inanışa uygun sözlere yer verir. Bir türkü, güzellerin merhametli olacağını söylerken, bir başkası iseesmerlerin mürüvvet sahibi olacağını söyler:

“Seversen bir güzel sev / Güzel merhametl’olur”
“Seversen bir esmer sev / Esmer mürvetli olur”